1.Borçlar Hukukunun Konusu

İÇİNDEKİLER

I. BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU
II. BORÇ İLİŞKİSİ:
III. EDİM (BORCUN KONUSU) :
IV. BORÇ İLİŞKİSİNİN NİTELİKLERİ
V. BORÇLAR HUKUKUNA HAKİM OLAN PRENSİPLER
VI. BORCUN KAYNAKLARI

4 / 12
ÖZET (TÜRKÇE)

Bu haftaki derste borçlar hukukunun konusunu oluşturan borç ilişkisinin ne anlama geldiği,
borcun konusunu oluşturan edim ve çeşitleri, borç ilişkisinin hükümleri ve özellikleri ile borç
kaynakları ele alınacaktır.

5 / 12
I. BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU

Borçlar hukukunun konusunu borç ilişkileri oluşturur. Borçlar Hukuku’nun bu bağlamda ana
kaynağı 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’dur. Ancak bunun dışında da borç ilişkilerini
düzenleyici hükümler içeren bir çok genel ve özel kanun bulunmaktadır. Örneğin, Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanun, Türk Ticaret Kanunu vs. Şunu da hemen belirtelim ki, borçlar
hukuku alanında esas olan irade özgürlüğüdür. Yani borç ilişkisinin tarafları, ilişkinin tabi
olacağı kuralları kendileri belirlerler. Bu anlamda sözleşme bir nevi borç ilişkisinin tarafları
arasında geçerli “kanun” gibidir.

II. BORÇ İLİŞKİSİ:

Borç ilişkisi, dar anlamda ve geniş anlamda borç ilişkisi şeklinde iki türlüdür. Dar anlamda
borç ilişkisi, alacaklının borçludan bir şeyi vermesini, yapmasını ya da yapmamasını isteme
hakkını veren ilişkidir. Geniş anlamda borç ilişkisi ise, bir hukuki ilişkidir. Bu hukuki lişkinin
içinde birçok borç olabilir. Başka bir deyişle, geniş anlamda borç ilişkisi birçok borç doğuran
hukuki ilişkidir.

Geniş anlamda borç ilişkisinde bazı borçlar o ilişkinin niteliğim belirler. Bunlara asli borçlar
denir. Borç ilişkisinde bu asli borçların yanı sıra bir sürü yan borç da düzenlenmiş olabilir.
Mesela, alım-satım sözleşmesinde satılan malın teslimi ve mülkiyetin nakli asli borçtur. Bu
mal teslim edilirken ambalaj yapılması söz konusu olursa, bu da bir yan borçtur.

III. EDİM (BORCUN KONUSU) :

Borçlunun borcunun konusuna “edim” adı verilir. Şu halde edim, borçlunun yerine getirmekle
yükümlü olduğu davranıştır. Genel ifadesiyle bu davranış verme, yapma veya yapmama
tarzında tezahür eder. Edim, çeşitli ayırımlara tabi tutulabilir.

1- Davranış Biçimi Açısından: Olumlu Edimler-Olumsuz Edimler

Borçlunun yükümlü olduğu davranış bir şey verme veya yapma ise olumlu bir edim söz
konusu olur. Borçlunun yükümlü olduğu davranış bir şey yapmama ise olumsuz edim
gündeme gelir. Olumsuz edim kaçınma tarzındaysa kaçınma borcundan, katlanma tarzındaysa
6 / 12
katlanma borcundan söz edilir. Rekabet etmeme kaçınma borcuna, arazisinden bir şahsın
geçmesine engel olmama katlanma borcuna örnek teşkil edebilir.

2. Yerine Getiriliş Biçimi Açısından: Şahsi Borç-Maddi Borç

Borç, borçlunun bedeni veya fikri gücü ile yerine getirilecekse şahsi borçtan söz edilir.
Örneğin, bir kişinin kömürlüğe kömür taşımayı borçlanması, bir başkasının tablosunu
yapmayı borçlanması. Şahsen yerine getirilecek edimlerden bazılarında, edimin mutlaka borç
altına giren şahıs tarafından yerine getirilmesi gerekmektedir. Örneğin, heykel yahut tablo
yapmanın borçlanılması. Bunlara borçlunun şahsına sıkı sıkıya bağlı edimler denir.

Borç, borçlunun malvarlığından yerine getirilecekse maddi borç söz konusu olur; para
borçları gibi. Burada borç malvarlığındaki bir değerle yerine getirilir. Maddi borçlarda edimi
borçlu dışında 3.şahıslarda yerine getirebilir.

3. Çeşidiyle Belirleme Açısından: Çeşit Borcu-Parça Borcu:

Borcun konusu edim, türe göre belirlenmişse, yani çeşit belirtilmek suretiyle tayin edilmişse
çeşit borcu söz konusu olur. Örneğin, 10 kilo pirinç teslim etmenin borçlanılması yahut 1 adet
Ford otomobilin teslimi borçlanılmışsa.

Borç somut nitelikleri ifade edilerek belirlenmişse, yani ferden tayin edilmişse parça borcu
söz konusu olur. Örneğin, 34 XXX 268 plakalı Ford otomobilin teslimi borçlanılmışsa.
Dikkat edilecek olunursa burada borcun konusu edim çeşit olarak değil, somut özelliğiyle
ferden belirlenmiştir.

Çeşit borçlarında orta kalite bir ürün vererek borçtan kurtulmak mümkündür (TBK m. 86).
Parça borçlarındaysa mutlaka borçlanılan parçanın verilmesi gerekir. Ayrıca çeşit borçlarında
borç kural olarak imkânsızlığa uğramaz. Borçlu 15 ton kömür teslim etmeyi borçlanmışsa ve
bu kömür teslimden önce yanmışsa borçlu aynı miktar kömürü borçlu olmaya devam eder. Bu
durum Roma Hukukundan gelen “çeşit telef olmaz” ilkesiyle ifade edilmektedir. Parça
borçlarındaysa ifa imkânsızlığı söz konusu olabilmektedir. Parça borcunda edim yerine
getirilmeden borcun konusu borçlunun kusuru olmadan ortadan kalkarsa, borcun ifası
imkânsız olur ve borçlu TBK m.136 uyarınca borçtan kurtulur.
7 / 12
4. İfa Süresi Açısından: Ani-Sürekli ve Aralıklı (Dönemli) Edim

Ani edim, borcun konusunun bir defada yerine getirilmesidir. Alacaklının ifadaki menfaati
belli bir zamanda tatmin ediliyorsa ani edim vardır. Alım-satım akdi gibi. Sürekli edim,
alacaklının ifadaki menfaatinin belli bir zaman dilimi içinde tatmin edilmesidir. Borçlu
sözleşme ilişkisi boyunca sürekli bir edimi yerine getirmelidir; kira sözleşmesinde kiralayanın
kira konusu şeyi kullandırma borcunda olduğu gibi. Aralıklı (Dönemli) edim, borcun
konusunun belli aralarla ifa edilmesinin kararlaştırıldığı durumlarda gündeme gelir. Bir kira
ilişkisinde her ay doğan kira bedeli borcu bu duruma örnek teşkil eder.

IV. BORÇ İLİŞKİSİNİN NİTELİKLERİ:

1 Dar anlamda borç ilişkisi alacaklıya alacak hakkı, talep hakkı, dava ve cebri icraya
başvurma yetkilerini verir (Kural). Bir borç ilişkisinde alacak hakkı olmasına karşın talep
hakkı, dava ve cebri icra yetkileri bulunmayabilir. Bu durum istisnadır. Böyle borçlara “eksik
borçlar” denir. Eksik borçlarda bu haklardan biri veya birkaçı ilişkinin niteliğine göre
alacaklıya tanınmaz. Eksik borç kural olarak talep hakkı vermezse de geçerli bir borç olduğu
için ödenmişse geri verme söz konusu olmaz. Diğer bir deyişle, ifaya zorlama yokken rızaen
yapılan ifa geçerli sayılmaktadır. Çeşitli eksik borçlar şunlardır:
* Kumar ve bahisten doğan borçlar ile evlenme tellallığından doğan borçlar eksik
borçlardır. Kanun bunları tam olarak geçersiz saymaz fakat dava hakkı da tanımaz.
* Bir kimse hukuken borçlu olmadığı ahlaki bir vazifeyi ifaya zorlanamaz, fakat bu
vazifeyi yerine getirirse, kişi ifa ettiği edimi geri alamaz (TBK. m.78/f. 2) Bir kimsenin
kanunen nafaka vermekle mükellef olmadığı bir yakınma para yardımı yapması böyledir.
* Zamanaşımına uğramış borçlarda zamanaşımı, borçluya borcu ifadan kaçınmak
hususunda bir defi hakkı sağlar. Hukuken borç varlığını sürdürmektedir, yani talep ve dava
edilebilir. Ancak borçlu defi hakkını kullanarak davanın reddini sağlayabilir. Bu hakkı
kullanmazsa borçlu ifaya mahkum edilir. Zamanaşımına uğramış bir borcu borçlu öderse bu
ifa geçerlidir, sebepsiz zenginleşme teşkil etmez ve dolayısıyla geri istenemez.
* Ahlaka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi için olarak verilen şeylerinde iadesi
istenemez (TBK. m. 81).

8 / 12
2. Borç ilişkisi sadece alacaklı ve borçlu arasında nisbi bir ilişki kurar, 3. kişileri etkilemez.
Bu yüzden alacaklı ifayı sadece borçludan isteyebilir. (Kural) Ancak istisnai durumlarda borç
ilişkisi üçüncü kişiye etkili olur. Tipik örneği üçüncü kişi yararına sözleşmedir. Bu sözleşme
ile üçüncü kişinin alacak ve talep hakkı varsa bu kişi bunları borçluya yönlendirebilir.
Örneğin, çocuğunuz lehine yaptığınız hayat sigortası sözleşmesinin tarafları siz ve sigorta
şirketi olduğu halde sigorta tazminatını talep hakkı çocuğunuza ait olacaktır.

V. BORÇLAR HUKUKUNA HAKİM OLAN PRENSİPLER

Borçlar hukukunda “irade özgürlüğü” vardır ve bu onun temel özelliğidir. İrade serbestisinin
içinde şu özellikler bulunmaktadır.
a- Sözleşme özgürlüğü vardır, kimse kimseyi kural olarak sözleşme yapmaya zorlayamaz.
Kamu yararı gereği kamu hizmeti alanında istisnaen sözleşme yapma zorunluluğu
bulunabilmektedir.
b- Sözleşmenin içeriğini belirleme özgürlüğü vardır. Bir sözleşme yapmak isteyen taraflar bu
sözleşmenin konusunu diledikleri gibi tayin edebilirler. Kanunda düzenlenmeyen konularda
da sözleşme yapılabilmektedir.
c- Şekil serbestisi vardır. Taraflar sözleşmeyi istedikleri şekilde yapabilmektedirler. İstisnası,
kanun tarafından belli şekillerde yapılması zorunlu olan sözleşmelerdir. Mesela
gayrimenkullerde ayni hak devrini gerektiren tüm sözleşmelerin tapuda yapılması gerekir.
d- Taraf seçme serbestisi vardır. Sözleşme yapmak isteyen kişi bunu istediğiyle yapabilir.
İstisnası sözleşme yapma zorunluluğunun olmasıdır. Önceden bir sözleşme vaadi varsa esas
sözleşmenin de o kişiyle yapılması gerekmektedir.

Borçlar hukukuna hakim olan ikinci prensip, borç ilişkisinin nisbiliği prensibidir. Buna göre
borç ilişkisi sadece alacaklı ve borçlu arasında bir bağ teşkil eder ve üçüncü şahısları
etkilemez. Örneğin siz kira alacağınızı yalnızca kira sözleşmesine taraf kiracınızdan
isteyebilirsiniz. Onunla birlikte oturan kişilerden isteyemezsiniz. Bu kuralın istisnası, tapuya
şerh verilmiş kişisel haklardır.

9 / 12
VI. BORCUN KAYNAKLARI

Geçerli bir borcun doğabilmesi için hukukun düzenlediği bir kaynaktan çıkması gerekir. Bu
kaynaklar şunlardır:

1. Sözleşme: İki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanıyla yaptığı sözleşmeler borç
doğururlar. Sözleşmelerden “ifa borcu” doğar.
2. Haksız fiiller: Hukuka aykırı olarak verilen zararlardan da borç doğmaktadır. Haksız
fiillerde zarar veren zarar verilene karşı “tazminat borcu” altına girmektedir.
3. Sebepsiz Zenginleşmeler: Buradan doğan borç, kimse kimsenin malvarlığını nedensiz
yere almasın ve malın aidiyeti sebep olmadan değişmesin kuralına dayanır. Bir kişi hukuki
sebep olmadan başkasının malvarlığı değerini kendi aidiyetine geçirirse “iade borcu” altına
girer.
4. Kanundan (Bütün hukuki mevzuattan) Doğan Borçlar: Borcun doğrudan doğruya
kanunun yüklediği bir mükellefiyetten meydana gelmesidir. Mesela, boşanan eşlerden birinin
eski eşine yoksulluğa düşecekse nafaka vermesi bu tür bir borçtur. Arada sözleşme, haksız fiil
ve sebepsiz zenginleşme olmasa da eş nafaka borcu altına girebilirdi.

10 / 12
ÇALIŞMA SORULARI

Soru 1. Günlük hayatınızda hangi bor ilişkileri ile karşılaşıyorsunuz?

Soru 2: Olumlu ve olumsuz edime örnekler veriniz.

Soru 3: Sözleşme özgürlüğü kapsamına hangi tür özgürlükler girmektedir?

Soru 4: Borç ilişkisinin nisbiliği ilkesi ne ifade etmektedir?

Soru 5: Borcun kaynakları nelerdir?

 

<meta name=”google-site-verification” content=”jTUswVS_alLyoPuRQU4E23qS-RAUq0EhBMrVNKZH6aQ” />