6.Sebepsiz Zenginleşme

İÇİNDEKİLER

I. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ
II. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN GENEL ŞARTLARI
III. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN HÜKÜMLERİ

4 / 11
ÖZET (TÜRKÇE)

Bu haftaki dersimizde borç kaynaklarından ikincisi sebepsiz zenginleşme kurumunu
anlatacağız. Sebepsiz zenginleşmeye dayalı bir borcun doğumunun koşulları ve iade
yükümlülüğünün kapsamı hususlarında bilgiler verilecektir.

5 / 11
I. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME GENEL

Sebepsiz zenginleşme, sözleşmeler ve haksız fiiller gibi bir borç kaynağıdır. Sebepsiz
zenginleşme borcu, kanun tarafından belirlenen bazı şartların gerçekleşmesi halinde kanundan
doğan borç şeklinde ortaya çıkar, yani tarafların iradesine dayanmaz.

Sebepsiz zenginleşme, sebepsiz yere mal varlığında oluşan fazlalığın, bu mal varlığında
kalamayacağı ve iade edilmesi gerektiği düşüncesine dayanır. Bu bir tazminat değildir.
Kişinin mal varlığındaki sebepsiz artmanın, bu artma aleyhine gerçekleşen kişi için
denkleştirilmesini sağlar.

II. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

1.Nispi Bir Hak Sağlaması:

Sebepsiz zenginleşme, nisbi bir hak sağlar. Bunun anlamı sebepsiz zenginleşme talebinin
sadece malvarlığı sebepsiz olarak çoğalan kişiye karşı ileri sürülebilmesidir.

Sebepsiz zenginleşmeden doğan talebin nisbilik taşımasının en önemli sonucu, iadeye konu
olan şeyin iade borçlusunun malvarlığından çıkarak 3. kişinin eline geçmesi halinde, bu 3.
kişiye karşı her hangi bir talebin söz konusu olmamasıdır.

2. Alacak Hakkının Doğumunun Fiil Ehliyetine Bağlı Olmaması:

Sebepsiz zenginleşme, kanundan doğduğu ve tarafların iradesinden bağımsız olduğu için
tarafların iradelerindeki sakatlıklardan etkilenmez. Bu yüzden sebepsiz zenginleşmeden bir
borç doğması için ne fakirleşenin ne de zenginleşenin fiil ehliyetine sahip olması gerekir.

III. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN GENEL ŞARTLARI

1. Zenginleşme: TBK: m. 77’de, haklı bir sebep olmaksızın bir başkasının
malvarlığından veya emeğinden zenginleşenin, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlü
6 / 11
olduğu düzenlenmektedir. Ekonomik bakımdan bir anlam ifade eden her türlü mal, hizmet,
hak, maddi veya fikri varlıklar, fırsat ve avantajlar zenginleşmeye konu olabilirler.

Sebepsiz zenginleşmede en tipik zenginleşme tarzı, ayni hakların sebepsiz iktisabıdır. Bir
otomobilin veya eşyanın mülkiyetinin veya bunlar üzerinde bir rehin hakkının iktisabı gibi
paranın ödemeyle veya karışmayla iktisabı da böyledir.

Alacak hakları da zenginleşmeye konu olabilirler. Geçerli bir sebebe dayanmayan borç ikrarı
veya alacağın temliki sonucu alacak iktisabı böyledir.

Ekonomik değer ifade eden bir hizmetten yararlanma veya başkasının emeğinin sonuçlarını
toplama da zenginleşmeye yol açar. Bir kişinin malının taşınması veya eşyasının onarılması
böyledir.

Zenginleşme iki şekilde olabilir:

Fiili Zenginleşme: Bunlar malvarlığının aktifine veya pasifine derhal etki eden
zenginleşmelerdir.

Malvarlığının aktifinin artmasında, malvarlığına yeni bir hak girmekte veya mevcut bir
hakkın değeri artmaktadır. Geçersiz bir sebebe dayanarak taşınır mülkiyeti iktisabı veya bir
alacağın temlik yoluyla kazanılması bu tür zenginleşme örnekleridir.

Malvarlığının pasifinin azalmasında ise, bir borçtan kısmen veya tamamen kurtulma yoluyla
malvarlığı iyileşmesi olmaktadır. Geçerli bir sebebe dayanmaksızın bir borcun ibra edilmesi
böyledir.

Fakirleşmeden Kurtulma: Burada bir masraftan veya bir hak kaybından ya da bir
yükümlülük altına girmekten kurtulma söz konusudur. Sebepsiz iktisap ettiği arabayı
kullandığı için taksi masrafından kurtulan kişi bu anlamda zenginleşmiştir.

Geçerli bir borç
ilişkisi olmaksızın eşyası taşınan kişiler içinde aynı şey söz konusudur.

7 / 11
2-Geçerli bir sebebin bulunmaması: Sebepsiz zenginleşmeden söz edebilmek için
bir kimsenin mal varlığında ortaya çıkan zenginleşmenin geçerli bir sebebe dayanmaması
gerekir.

a. İfa sonucu zenginleşmelerde: Bir borcu ifa etmek düşüncesiyle veya karşı taraftan bir
edimin ifası beklentisiyle yapılan ifalar sonucu vuku bulan kazandırmalar, ifa sonucu
zenginleşme oluşturur. Örneğin kurulmamış, hükümsüz veya sonradan ortadan kalkmış bir
satım sözleşmesi uyarınca mülkiyeti geçirilen menkul malın veya aynı şekilde hükümsüz bir
istisna (eser) sözleşmesi uyarınca yapılan inşaatın bundan yararlananın mal varlığında
meydana getirdiği artış böyle bir sebepsiz zenginleşme oluşturur.

b- İfa dışındaki zenginleşmeler: Burada karşı tarafa kazandırma bulunduğu bilinerek ve özel
bir amaç izlenerek yapılan bir kazandırma söz konusu olmadan başkası aleyhine vuku bulan
zenginleşme söz konusudur. Bir kişinin kendisinin sanarak başkasının aracını onarması veya
birine ait paraların başkası tarafından kendi paraları arasına karıştırılması böyledir.

İfa dışındaki zenginleşmeler, bir maldan istifade etme şeklinde bir müdahaleden doğabileceği
gibi, havalenin yanlış hesaba yapılması gibi tesadüfî olarak da doğabilirler.

3- Fakirleşme: Buna göre zenginleşme ancak bir başkasının mal varlığındaki
fakirleşmenin karşılığı olarak ortaya çıkmışsa bir iade borcundan söz edilebilir. Sebepsiz
zenginleşmenin işlevi, mal varlığı kaymalarının telafi edilmesidir.

4-İlliyet bağı: S. Zenginleşmeye dayanan bir alacak hakkının doğması için, malvarlığı
azal kişinin fakirleşmesiyle diğer tarafın zenginleşmesi arasında illiyet (nedensellik) bağı
bulunmalıdır. Fakirleşme ile zenginleşme arasındaki illiyetin dolaysız (doğrudan) olması
gerekir. Başka bir deyişle, bir malvarlığındaki artış diğer malvarlığındaki eksilmeden ileri
gelmiş olmalı, zenginleşme ile fakirleşme arasında sebep-sonuç ilişkisi bulunmalıdır. Eğer bir
kimsenin malvarlığındaki eksilme olmasaydı diğer kimsenin malvarlığındaki çoğalma
gerçekleşmeyecek idiyse, zenginleşme ile fakirleşme arasında aranan illiyet bağı vardır.

8 / 11
III. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN HÜKÜMLERİ

Sebepsiz zenginleşmeden zenginleşen için doğan borç iade borcudur. TBK m. 77’ de bu
durum “Haklı bir sebep olmaksızın bir başkasının malvarlığından veya emeğinden
zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür” şeklinde ifade edilmiştir.

Geri verme borcunun kapsamı, sebepsiz zenginleşen kimsenin iyiniyetli olup olmamasına
göre değişir. Zenginleşen kimse iyiniyetli ise, yani malvarlığında gerçekleşen zenginleşmeyi
geri vereceğini bilmiyor veya bilmesi gerekmiyorsa, geri verme anında elinde kalmış olan
miktarı vermekle borcundan kurtulur. Daha önce elinden çıkmış olan kısmı geri vermekle
yükümlü değildir (TBK m. 79/1).

Buna karşılık eğer zenginleşen kimse, zenginleşmenin sebepsiz olduğunu biliyor veya bilmesi
gerekiyorsa, yani iyiniyetli değilse (kötüniyetliyse), malvarlığında gerçekleşen çoğalmayı
tamamen geri vermekle yükümlüdür (TBK m. 79/2). Bu nedenle zenginleştiği miktarı,
örneğin malvarlığına giren malın kaybolmasından, hasara uğramasından veya değerinin
azalmasından da sorumlu olur.

Sebepsiz zenginleşmede iade, fakirleşen tarafın zenginleşene karşı açacağı bir davayla
sağlanır; bu davaya sebepsiz zenginleşme davası denir. Bu dava 1 ve 10 yıllık zamanaşımı
sürelerine tabidir (TBK m. 82).

9 / 11
ÇALIŞMA SORULARI

Soru 1: Sebepsiz zenginleşme kanunda nasıl tanıumlanmıştır?

Soru 2: Sebepsiz zenginleşmeden bir borcun doğmasının koşulları nelerdir?

Soru 3: Sebepsiz zenginleşmenin ifa sonucu gerçekleşmeine bir örnek veriniz.

Soru 4: İyiniyetli zengileşenin iade borcunun kapsamı nedir?

Soru 5: Kötüniyetli zenginleşenin iade borcunun kapsamı nedir?